Genellikle “P4C” diye kısaltılan “Çocuklar İçin Felsefe”, 3-4 yaşındaki çocuklardan ilkokul çocuklarına, lise öğrencilerinden yetişkinlere, herkesle uygulanabilecek bir “felsefe yapma” yöntemidir, ancak en başta çocuklarla uygulanmak üzere yaratılmıştır. Bu yöntemi uygulamak için bir sınıfa ve bir kolaylaştırıcıya ihtiyaç vardır. Kolaylaştırıcı, sınıfa video ya da hikaye benzeri bir uyaran sunar. Sınıfsa bu uyaran üzerinden, eşitlik, gerçeklik, güzellik gibi kavramları tartışmaya ve onlarda merak uyandıran noktalar hakkında sorular üretmeye başlar. Ardından (kolaylaştırıcı dışında) herkes, bu soruları cevaplamaya koyulur. Bazı cevapların birbiriyle çatışıyor olması, gerekçelendirmeyi öğrenmek için harika bir fırsat kabul edilir ve öğrenciler hem fikirlerini savunmaya hem de karşı fikirleri dinlemeye teşvik edilir. Bu süreçte kolaylaştırıcının görevi, kendi görüşlerini belli etmekten kaçınarak, öğrencilerin düşünme sürecine destek olmaktır. Ne sınıfın ne de kolaylaştırıcının, felsefe tarihiyle ilgili bilgi birikimine sahip olması gerekmez. Amaç, zaten insanların içinde olan soruları ortaya çıkarmaktır.
Felsefenin ne olduğundan haberi dahi olmayan bir zihin bile, doğaldan, felsefi nitelikte sorular sorar. Örneğin, “Felsefe yapmak için çok küçük yaşta” zannedilen çocuklar sıkça önemli felsefi konseptleri ortaya koyar. Filozof Gareth Matthews 80’lerde yaptığı bir araştırmada, 6 yaşındaki çocuklardan şu gibi anekdotlar toplamıştır:
— “Baba, her şeyin bir rüya olmadığından nasıl emin olabiliriz?”
— [istediği televizyon programını seçmesine izin vermeyen 3 arkadaşına işaret ederek] “Anne, 3 çocuğun bencil davranması neden 1 çocuğun bencil davranmasından daha iyidir?”
Çizim: Aysun Altındağ
Düşünmek hakkında düşünmek
“Çocuklar İçin Felsefe” yöntemi, bu içten gelen sorgulama halini kendini açıkça ifade edebilme, sağlıklı mantık yürütebilme, saygılı bir şekilde karşı çıkabilme, başkalarıyla beraber düşünebilme gibi becerilerle zenginleştirir. Bu süreçten geçen çocukların edineceği temel kazanımlardan biri şudur: Kendi fikirlerini iyi gerekçelendirmelerle destekleyebilmek, ama aynı zamanda dışarıdan gelen yeni fikirlere de açık kalabilmek ve kendi fikirlerini yeni kanıtlar doğrusunda esnetebilmek.
Aslında P4C, bu esneklik halini sadece çocuğa öğretmekle kalmaz, kolaylaştırıcı pozisyonundaki yetişkini de eğitir. Kolaylaştırıcılık yapan bir sınıf öğretmeni, öğrencilerinin bağımsız düşünebilme becerileriyle tanışır ve bazen öğrencilerinin onun hiç aklına gelmeyen sorular ya da cevaplar üretebildiğini görür. P4C yönteminin uygulandığı sınıflar daha demokratik alanlar haline gelebilir, hem çocuklara hem de kolaylaştırıcılara eşitlik prensibini izleyen diyaloglarda yer alma pratiği kazandırabilirler.
Tüm bu olumlu sonuçlardan bağımsız olarak da, çocuklarla felsefe yapmanın kendi içinde bir değeri vardır. “Düşünmek hakkında düşünmek”, hepimizin yaptığı ve birçoğumuzun üzerine yoğunlaşmaktan keyif aldığı bir davranıştır. Bu sebepten olsa ki, normalde “derslerle ilgisiz” kabul edilen çocukların bile okullarda yapılan P4C oturumlarında, diğer derslerde olduğundan çok daha aktif bir katılım gösterdiği gözlemlenmiştir.
İlginizi çekebilir : 4. sınıf kitap önerileri
Felsefe Makinesi – Peter Worley
Eğer siz de çocuklar için felsefe kolaylaştırıcılığı yapmak istiyor, ama nereden başlayacağınızı bilmiyorsanız Peter Worley’nin Felsefe Makinesi kitabına başvurabilirsiniz. Örneğin, sınıfa nasıl bir uyaran sunmanız gerektiğinden emin değilseniz, bu kitapta spesifik felsefi konulara göre ayrılmış ve pedagojik yönteme göre düzenlenmiş çok sayıda hikaye bulabilirsiniz. Bu kitap size “Çocuklar İçin Felsefe”nin teorik temelini sunar ve aynı zamanda her hikayenin yanında bu hikayeyi işlerken sınıfa ne gibi sorular sorabileceğinize ve çocukların net bir şekilde akıl yürütmesini sağlamak için ne gibi stratejilere başvurabileceğinize dair tüyolar içerir. Örneğin kitap, Heraklitos’un “Aynı nehre iki kere girebilir misin?” sorusunu ve bununla ilişkili felsefeyi kolaylaştırıcıya hızlıca tanıtır, bu soruyu hikayeleştiren bir uyaran sunar ve ardından çocukları görünürdeki “nehir” sorusundan, onun altında yatan “Her şey değişir mi?” sorusuna nasıl getirebileceğinizi, tartışmayı nasıl daha derin ve daha nitelikli kılabileceğinizi açıklar. Felsefe oturumu yapmayı planlamıyorsanız bile, kimlikten mutluluğa, adaletten özgürlüğe pek çok felsefi temayı çocuklarla nasıl en etkili şekilde konuşabileceğinizi öğrenmek için bu kitaptan faydalanabilirsiniz.
Paraşüt Kitap’ın Çocuklar İçin Felsefe setleri: 4-7 Yaş Felsefe Seti – 7-9 Yaş Felsefe Seti
Kaynaklar:
- Pritchard, Michael, “Philosophy for Children”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2022 Edition), Edward N. Zalta (ed.), https://plato.stanford.edu/archives/sum2022/entries/children
- https://www.sapere.org.uk/why-sapere-p4c/#:~:text=P4C%20is%20an%20approach%20to,to%20live%20together%20more%20effectively.
