“Çocuk kitabı” kavramı üzerine düşündüğümüzde, birçoğumuzun aklına resimli kitaplar gelir. Peki, metinle görseli birleştiren bu ikili formun tek varoluş sebebi okumayı bilmeyen çocukların resimlere ihtiyaç duyması mıdır? Evet, bu tür kitaplardaki resimler henüz okumayı sökmemiş çocuklara, yanlarında bir yetişkin yokken bile kitaptan keyif alabilme olanağı sunar. Ama aslında resimli kitabın yarattığı gelişim olanakları bundan çok daha fazlasıdır.
Her gün sanatla içli dışlı olmayı mümkün kılar.
Resimli kitaplardaki görsellerin tek işlevi metni yansıtmak değildir. Ne çocuk okuyucular ne de yetişkin okuyucular, bu kitaplardaki görsellere sadece metni daha iyi anlamak için bakmazlar. Aslında çocuk kitabının görselliğinden alınan keyif, bir müzedeki sanat eserlerine bakarken hissettiğimiz keyiften çok da farklı değildir. Ancak müzelerde karşılaşabileceğimiz sanat eserlerinin aksine, resimli kitaplar oldukça erişilebilir ve gündelik objelerdir. Bir çocuk için, nitelikli resimli kitaplarla büyümek demek, her gün eline alabileceği, büyüdükçe yeni yorumlar katabileceği sanat eserleriyle çevrili hâlde büyümek demektir.
Resimli kitabı bir tür sanat eseri yapan şeyse tek başına çizimler değildir; çizimlerle metnin etkileşimidir. Bir kitabı elimize aldığımızda, metinle görsel arasında bir hiyerarşi olmasını bekler çoğu okur. “Kitabı kitap yapan şey metindir, görsel ise sadece yardımcı öğedir,” diye düşünür belki de…
Ama resimli kitapları yakından incelediğimizde fark ederiz ki, görselle metin karşılıklı oyun oynamaktadır. Bu iki öğe etkileşime girerek, sadece görselden ya da sadece metinden oluşan formlarda bulunamayan türden anlamsal olanaklar yaratmaktadır.
Mesela, bir kitapta, karakterin iç dünyasına dair yoğun betimlemeler içeren bir metnin yanına, karakterin kalabalağın içinde küçücük kaldığı bir görselin yerleştirildiğini hayal edin. Böyle bir sayfadaki metin ve görsel bir araya gelerek bize şuna benzer bir şey söylüyor olabilir: “Bu karakterin canlı bir iç dünyası var ama bunu kimse bilmiyor.” Bu örnekte, metinle görselin bir tür zıtlık içinde olması, kitaba yeni bir boyut katar. Resimli kitaplar, çocuklara, edebiyat ve görsel sanatla haşır neşir olurken, bir yandan bu iki dalın arasındaki etkileşim olanakları üzerine düşünme şansı da verir. İşte tam da bu sebeple, resimli kitaplar zannettiğimizden çok daha ileri yaşlarda bile, gelişimin her evresinde kullanılabilir.
İlginizi çekebilir: “Çocuklar için felsefe (P4C)” nedir?
Duygusal okuryazarlığın gelişimini destekler.
Duygusal okuryazarlık, bir kişinin duyguları tanımlayabilme ve hem kendi duygularına hem de başkalarının duygularına uygun şekilde yaklaşabilme becerisi olarak tanımlanabilir. Edebî bir eseri okuduğumuzda, hem hissettiğimiz ama adını koyamadığımız duyguları kâğıt üstünde görerek kendimizi daha iyi anlarız, hem de bambaşka karakterlerin zihnine girme fırsatını yakalar ve başka insanların bizim hayal edemeyeceğimiz durumlarda ne gibi şeyler hissedebileceğiyle ilgili fikir ediniriz. Çocuk edebiyatı da çocuklar için bu işlevi görür ve dolayısıyla duygusal okuryazarlığın gelişimine katkıda bulunur.
Resimli kitaplarsa, buradaki gelişim olanaklarını genişletir. Çocuklar resimli kitap okurken, hem duygulara atfedilen kelimeleri hem de bu kelimelere ve duygulara karşılık gelen surat ifadelerini, beden dilini ve durumları gözlemleme fırsatı bulurlar. Karakterin nasıl hissettiğini okumanın ya da dinlemenin yanında, karakterin o anki durumunun görsel karşılığını da inceleyebilmek, çocuğun empati kurabilmesini kolaylaştırır. Ancak resimli kitaplar elbette duyguları ifade etmek için surat ifadeleriyle sınırlı kalmak zorunda değillerdir. Duygular kitaplarda oldukça soyut bir şekilde, çizgilerle, renklerle ve şekillerle de ifade edilebilir. Duyguların bu yaratıcı temsilleriyle karşılaşmak da, çocuğun duyguları ayırt edebilme becerisini geliştirebilir. Örneğin, öfkeyi kırmızı ve köşeli çizgilerle temsil eden, üzüntüyü ise mavi ve yuvarlak çizgilerle temsil eden bir kitabı inceleyerek, çizerin bu duyguları neden böyle temsil ettiği üzerine fikir yürütmek, hem soyut düşünme kabiliyetini hem de duygusal okuryazarlığı geliştirmek için harika bir egzersiz olabilir.
İlginizi çekebilir: Çocuklara uykudan önce kitap okumak neden önemlidir?
Çoklu iletişim olanakları sunar.
Çocuğunuzla beraber kitap okurken, okuduğunuz hikâyeye odaklanmanın yanında, hikâyede gördükleriniz üzerine konuşmak, onun sorularını yanıtlamak, ona ne düşündüğünü sormak da önemlidir. Bunu, çocuğunuza sizin elinizde tuttuğunuz bir metni okuyup ondan dinlemesini bekleyerek yapmanız da mümkündür tabii ki. Ama aslında bunu yapmanın en iyi yollarından biri, elinize bir resimli kitap alıp kitabı onun da görebileceği bir şekilde konumlandırarak okumaktır. Bu sayede çocuğunuz bir yandan sizi dinlerken, bir yandan görselleri inceleyebilir ve bu sayede okuma sürecine daha çok dahil edilmiş hisseder. Bu, hem siz okurken dikkatini toplaması için yararlıdır, hem de zihinsel gelişimi için… Örneğin, hikâyede adını bilmediği bir objenin isminin geçtiğini duyduğunda, size “O ne demek?” diye sorabilir ve sizin bu objeye karşılık gelen çizime işaret etmenizle beraber yepyeni bir şey öğrenir. Bunun tersi de gerçekleşebilir. Görsellere işaret etmeyi, sizinle iletişim kurmak için bir araç olarak kullanabilir. Böylelikle kitap üzerine konuşurken metin dışında başvurabileceğiniz bir kanalınız daha olmuş olur. Bazen metni tamamen bir kenara bırakıp çizimlerin içinde kaybolmayı bile tercih edebilir, hoşunuza giden detaylar hakkında konuşabilirsiniz.
Kaynaklar:
Stanton, Joseph. “The Important Books: Appreciating the Children’s Picture Book as a Form of Art.” American Art, vol. 12, no. 2, 1998, pp. 2–5. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/3109268.
Harper, Laurie J. “Preschool Through Primary Grades: Using Picture Books to Promote Social-Emotional Literacy.” YC Young Children, vol. 71, no. 3, 2016, pp. 80–86. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/ycyoungchildren.71.3.80.
https://www.thechildrensbookreview.com/2010/11/how-picture-books-play-a-role-in-a-childs-development
İlginizi çekebilir: Etkileşimli okuma nedir? Ve neden bu kadar önemli?
